Żubr europejski (Bison bonasus) – co warto wiedzieć o królu puszczy?

Żubr jest doskonale przystosowany do życia w środowisku leśnym. Stada składają się zarówno z samców, jak i samic, a młode cielęta rodzą się zazwyczaj wiosną. Żubr jest roślinożercą, żywi się szeroką gamą traw, ziół i krzewów, a także korą drzew. Czytaj dalej, aby dowiedzieć się więcej!

Żubr – podstawowe informacje

Systematyka – żubry nizinne i inne podgatunki oraz linie

Współcześnie wyróżnia się dwie linie żubrów:

• nizinną (LB);
• nizinno-kaukaską (LC).

W Polsce populacja nizinno-kaukaska występuje w Bieszczadach. Reszta stad należy do populacji nizinnej.

Historia żubrów

Żubr dzielił się na trzy podgatunki:

• żubr białowieski (nizinny);
• żubr karpacki (węgierski) – wymarły;
• żubr kaukaski (górski).

Warto przy tym zaznaczyć, że żubr kaukaski przez część specjalistów uważany jest za osobny gatunek.

Żubry nizinne przed I wojną światową zamieszkiwały w stanie dzikim tylko Puszczę Białowieską. Po 1920 wszystkie osobniki tej populacji zostały wybite. Jej odtworzenie jest zasługą introdukcji zwierząt z grupy trzymanej w niewoli.

Żubry karpackie żyły prawdopodobnie na terenie Siedmiogrodu i południowych Karpat. Uważa się, że wymarły w XVIII lub XIX wieku. Obecnie nie ma też już na świecie żubrów czystej krwi kaukaskiej. Ostatni przedstawiciel tego podgatunku zginął w 1927 roku.

Żubr – jak wygląda? Czym się charakteryzuje?

Żubr to największy ssak lądowy w Europie, o maksymalnej długości ciała 3,5 m. Jego sierść jest gęsta i brązowa, z jaśniejszymi plamami na nogach, głowie oraz podbrzuszu. Jego wysokość w kłębie dochodzi do 188 cm. Jest masywny i rogaty. Jego charakterystyczna cecha to wyraźnie widoczny garb na kręgosłupie.

Zwierzę ma małe oczy osadzone na dużej i ciężkiej głowie. Jego krótkie rogi są zagięte do środka i skierowane do góry. Szyja żubra jest krótka i gruba.

U samców widać dużą dysproporcję między przednią a tylną częścią ciała. Przód jest masywny i szeroki, z wyraźnym garbem, porośnięty długą, kudłatą grzywą. Tył jest stosunkowo mały i pokryty krótką sierścią. Samice są mniejsze, z mniej wydatnym garbem i bardziej proporcjonalną sylwetką.

Tryb życia oraz występowanie żubrów

Żubr żyje w mieszanych stadach, które przemierzają łąki i lasy. Stado może liczyć do 30 osobników. Żubry zasiedlają lasy mieszane, w których występują podmokłe polany. Żubr zamieszkiwał niegdyś duże obszary Europy Środkowej i Wschodniej, ale jego populacja została zdziesiątkowana przez polowania i utratę siedlisk. W stanie dzikim pod koniec XX wieku i na początku XXI wieku zwierzęta te występowały w:

• Polsce;
• Rosji;
• Litwie;
• Słowacji;
• Ukrainie;
• Niemczech;
• Białorusi.

Starsze wiekiem samce i samice często żyją samotniczo, poruszając się bez stada. Żubr jest największym ssakiem lądowym w Polsce.

Grupa osobnicza i rozmnażanie żubrów

Samice (krowy) dojrzewają płciowo w drugim lub trzecim roku życia. Przeważnie rok później rodzą potomstwo. Samce (byki) osiągają dojrzałość w trzecim roku. U samic ruja przeważnie trwa od sierpnia do października. W czasie jej trwania przez dwa do trzech dni samicy towarzyszy jeden samiec, który odpędza inne osobniki.

Ciąża trwa około 9 miesięcy. Samica zazwyczaj rodzi jedno młode raz na dwa lata. Młode żubry po narodzinach ważą 16–35 kg.

Żubry tworzą stada. Krowy włączają do nich potomstwo na kilka dni po porodzie. Zwierzęta te mogą być agresywne w stosunku do człowieka w trakcie okresu rozrodczego.

Czym żywi się żubr?

Żubr jest roślinożercą i żywi się szeroką gamą traw, ziół, krzewów, a nawet korą drzew. Zimą żubr często przekopuje się przez śnieg, aby znaleźć pożywienie. Uzupełnienie jego diety stanowią pędy niektórych drzew i krzewów oraz kora. Ponadto zimą spożywa żołędzie.

W niektórych miejscach jest praktykowane zimowe dokarmianie wolnych populacji żubrów. Udostępnianie im pokarmu ogranicza ich śmiertelność. Z drugiej strony taka praktyka może stanowić zagrożenie, ponieważ wokół miejsc dokarmiania zbierają się duże stada, a to niestety może sprzyjać przenoszeniu się chorób.

Ochrona żubra. Jak można ratować jego liczebność?

Żubr jest gatunkiem zagrożonym, a jego populacja stale maleje z powodu polowań, utraty siedlisk i chorób. Gatunek ten jest wpisany na Czerwoną Listę Gatunków Zagrożonych IUCN.

Rząd podjął wysiłki w celu ratowania żubra w Polsce, tworząc kilka parków narodowych i rezerwatów przyrody, gdzie żubry mogą swobodnie wędrować. Istnieje również kilka programów hodowli w niewoli, które mają na celu zwiększenie populacji polskich żubrów. Pomimo tych starań jest on nadal zagrożony przez kłusownictwo i niszczenie siedlisk, a jego przyszłość jest niepewna.

Liczebność żubrów w Polsce

Według inwentaryzacji gatunku, przeprowadzonej w grudniu 2020 roku, w Polsce było 2316 żubrów. Wiadomo, że w samym BPN, który jest najsilniej zaangażowany w ochronę przyrody i tego gatunku, znajdowało się w grudniu 2021 roku 779 osobników, czyli o 64 więcej niż w poprzednim roku.

Inne statystyki na rok 2020 przedstawiały się następująco:

• Puszcza Knyszyńska – 214 osobników;
• Puszcza Borecka – 128 osobników;
• Puszcza Augustowska – 17 osobników;
• stada w zachodniej Polsce – ok. 334 osobniki, z czego ok. 30 w zachodniopomorskim, w Nadleśnictwie Mirosławiec Lasów Państwowych;
• Bieszczady – 707 żubrów; to jedyna populacja nizinno-kaukaska w Polsce.

Dodatkowo nowe stada żubrów introdukowane są na rozmaite tereny otwarte, takie jak Lasy Janowskie czy Puszcza Romnicka.

W Polsce prowadzona jest też specjalna Księga Rodowodowa Żubrów, które obejmuje osobniki pod ścisłą ochroną na wolności, jak i te w ZOO, zagrodach i hodowlach. W niewoli, dla ratowania gatunku, żyje obecnie ponad 200 żubrów.

Żubr europejski – zdjęcia

Żubr – ciekawostki o gatunku

• Żubr jest zwierzęciem wolno poruszającym się, co sprawia, że jest podatny na ataki drapieżników takich jak wilki. Aby się chronić, żubr często tworzy linię z członkami stada, a największe i najsilniejsze byki tworzą zewnętrzną granicę.
• Dwutaktowy ruch kończyn przednich zapobiega wpadnięciu w bagnisty teren.
• Współczesna populacja żubra została odtworzona z 12 osobników przebywających w ogrodach zoologicznych.
• Żubr został umieszczony na licznych herbach miast, instytucji i rodzin. Samiec jest częściej przedstawiany z uwagi na swoją siłę, męstwo i odwagę. Wiele miast położonych na Białorusi i Podlasiu ma w herbie żubra z racji jego występowania na danym obszarze geograficznym.
• W osadzie Zwierzyniec można zobaczyć pomnik żubra, który został odsłonięty jesienią 2014 roku w ramach obchodów 85. rocznicy restytucji żubra w Białowieskim Parku Narodowym. Pomnik wykonano z brązu. Waży ponad 800 kg.

Żubr jest świetnie przystosowany do poruszania się po zalesionych, podmokłych terenach. Ma dobry węch, który wykorzystuje do poszukiwania pożywienia. Jest gatunkiem zagrożonym z powodu polowań, utraty siedlisk i chorób. Jego maksymalna prędkość wynosi 40 km/h. Długość życia tego zwierzęcia w warunkach naturalnych wynosi do 25 lat, a w niewoli – do 40 lat.